آناتومی

ستون فقرات از ۳۳ استخوان تشکیل شده که روی همدیگر قرار گرفته اند. این استخوان ها توسط رباط ها و ماهیچه ها به یکدیگر متصل هستند و در راستای به خصوصی قرار گرفته اند. ستون فقرات اصلی ترین نقطه اتکا بدن است و قامت فرد بر روی آن استوار است. به کمک ستون فقرات میتوانید خم و راست شوید و بدن خود را به طرفین بچرخانید. طناب نخاعی از درون استخوان های ستون فقرات عبور می کند و از طریق آن تمامی عصب های بدن به مغز متصل می شوند و مغز حرکت دست و پاها را کنترل می کند. ستون فقرات در صورتی "سالم"  تلقی می شود که در ام آر آی ستون فقرات مشخص شود دارای عضلات و استخوان های قوی، رباط ها و تاندون های انعطاف پذیر و ریشه های عصبی فعال و حساس باشد. در صورتی که قصد دارید زندگی شاداب و پرتحرکی بدون تجربه کمر درد داشته باشید، تلاش برای سالم  نگه داشتن ستون فقرات از اهمیت بالایی برخوردار است.

 

انحنای ستون فقرات

اگر از نمای کناری به ستون فقرات یک شخص بزرگسال نگاه کنیم حالتی مانند حرف S دارد. ستون فقرات در ناحیه گردنی و در قسمت پایین کمر دارای خمیدگی به سمت داخل و در ناحیه میانی و پایین تر از کمر دارای خمیدگی به سمت بیرون است. وجود این انحناها باعث می شود ستون فقرات مانند یک فنر، شوک های وارد شده را جذب کند، تعادل داشته باشد و در طول ستون مهره ای دارای دامنه حرکتی باشد.

شناخت بیماری ها

دیسک دژنره شده

بیماری‌دژنراتیو دیسک (degenerative disc disease) عبارت‌است‌ از تغییر فرم و حالت طبیعی حداقل یکی‌ از دیسک‌های بین‌مهره‌ ای ستون‌فقرات. بیماری دژنراتیو دیسک درواقع بیماری مرتبـط با سن و یـک بیماری پیری (disease of aging) است.

با‌گذشت سال‌ها و دهه‌ها، استرس‌های مکرر روزانه‌ای که بر‌ستون مهره‌ها وارد می‌آید و گاهی صدمه‌های جزئی و زمانی صدمه‌های شدیدی که بیمار متوجه آن نمی‌شود، اندک‌ اندک تأثیر خود را بر‌ستون‌مهره‌ها می‌گذارند.
دربسیاری افراد، دژنرسانس تدریجی دیسک‌ها، مشکلی به بار نمی‌آورد اما در بعضی موارد درنهایت، سبب بروز درد‌های شدید، مزمن و ناتوان‌ کننده دیسکوژنیک می‌گردد. متخصصان ستون‌مهره‌ها درد ناشی‌از صدمه‌ی‌ دیسک بین‌مهره‌ای را درد دیسکوژنیک (discogenic pain) می‌نامند.

دیســک‌های بیــن‌‌مهره‌یی همچون بالشی درمیان مهره‌های فقرات جای دارند. این دیسک‌ها دارای ساختاری الاستیک (کش‌سان) بوده و از بافت لیفی غضروفی ساخته شده‌اند.
بخش خارجی دیسک (annulus fibrosus) بافت سخت و لیفی‌ مانندی است که از چند لایه‌ی روی هم خوابیده تشکیل شده است. بخش‌ داخلی (nucleus pulposus) بافت نرم و ژلاتینی است. دیسک‌های بین‌مهره‌ای، همچون فنر ضربه‌گیر برای مهره‌ها عمل می‌کنند. یعنی وقتی مهره‌ها حرکت می‌کنند یا وزن بدن را تحمل می‌نمایند همچون بالشی، ضربه‌ها و فشار را می‌گیرند. دیسک‌های مهره‌ای به خم‌شدن فقرات به جلو و عقب طی یک انحنای طبیعی کمک می‌کنند.
در فرد بالغ و جوان طبیعی 90٪ دیسک بین‌مهره‌ای از آب تشکیل شده است. با افزایش سن، ازمقدار آب کم شده و ضخامت بالش دیسک کاهش یافته و درنتیجه‌ از طول ستون‌ فقرات کاسته می‌شود. گاهی ممکن‌است دیسک برجسته شده و بیرون بزند که از این عارضه به نام فتق دیسک یاد می کنند.

 

   

 

 

بیماری آرتریت:

آرتریت (Arthritis) به معنای التهاب مفصل است. آرتریت یا ورم مفصل نام یک بیماری خاص نیست بلکه به مجموعه ای از بیش از یکصد بیماری گفته میشود که مشخصه همه آنها همانطور که گفته شد، همره با ملتهب شدن مفصل است. شایعترین نوع آرتریت، استئوآرتریت است که به آن آرتروز یا ساییدگی مفصل هم میگویند.

 

مفصل چگونه دچار آرتریت میشود:

مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم قرار گرفته و در کنار هم حرکت میکنند. دو استخوان یاد شده توسط رباط هایی به هم متصل میشوند. رباط ها، بافت های طنابی یا نواری شکل محکمی هستند که از دو طرف به دو استخوان تشکیل دهنده مفصل متصل شده و آنها را در کنار یکدیگر نگه میدارند.

 

 

تنگی کانال نخاعی در ستون مهره کمری چگونه ایجاد می شود؟

یکی از علل شایع کمردرد، تنگی کانال نخاعی است. تنگی کانال نخاعی، بیماری افراد میانسال و مسن است.

میدانیم که نخاع درون کانال استخوانی ای قرار دارد که از پشت سر هم قرار گرفتن مهره ها تشکیل شده است. اگر به دلایلی این کانال تنگ شود فضای مورد نیاز نخاع کم شده و به آن فشار وارد میشود. این فشار همچنین به اعصابی که از نخاع خارج شده و به اندام تحتانی میرود وارد گشته که موجب بروز علائم بیماری میشود. کانال نخاعی در هر قسمتی از مسیر خود میتواند تنگ شود. این تنگی در ستون فقرات گردنی و یا کمری علائم متفاوتی دارد.

تنگ شدن کانال نخاع به علت رشد استخوان و بافت های دیگر به داخل این کانال است و این رشد بافت های اضافی، جزئی از روند پیری و مسن شدن است. در حقیقت این بیماری معمولاً در افراد بالای 60-50 سال دیده میشود. در مرد و زن شیوع یکسانی دارد ولی معمولاً در خانم ها با علائم بیشتری بروز کرده و بیشتر نیاز به درمان پیدا میکند.

شروع این بیماری با پیر شدن دیسک بین مهره ای است. با افزایش سن، دیسک بین مهره ای محتوای آب خود را از دست داده و چروکیده و کوچک میشود. کاهش ارتفاع دیسک موجب  میشود مهره ها به یکدیگر نزدیک تر شوند و این نزدیک شدن مهره ها دو مشکل را ایجاد میکند. یکی اینکه سوراخ یا دهانه ای که بین دو مهره مجاور هم و در دو طرف آنها قرار دارد تنگ میشود. این دهانه ها محل خروج ریشه های عصبی از نخاع هستند. پس به این اعصاب فشار وارد میشود. مشکل دیگر اینست که با نزدیکتر شدن مهره ها به هم فشار بیشتری به مفاصل بین مهره ها وارد میشود که آنهم به نوبه خود موجب آرتروز و سائیدگی مفصل میشود.

 

 هر مفصلی که سائیده میشود شروع به ساختن استخوان های اضافه در اطراف خود میکند. همچنین لیگامان های اطراف مفصل هم کلفت تر میشوند. مفاصل بین مهره ای هم همین کار را میکنند. این استخوان های اضافی و لیگامان های کلفت شده، هم دهانه بین مهره ای و هم کانال نخاع را تنگ تر میکند. مجموعه این عوامل موجب افزایش فشار بر روی ریشه های عصبی میشوند که در حال خروج از نخاع هستند. در بعضی افراد، کانال نخاعی بصورت مادرزادی تنگ است. این وضعیت در مردان بیشتر دیده میشود و علائم آن معمولاً در سنین 50-30 سالگی بروز میکند.

 

سرخوردن مهره یا اسپوندیلولیستزی چگونه موجب کمردرد می شود؟

اسپوندیلولیستزی (Spondylolysthesis) به معنای سر خوردن یک مهره به سمت جلو روی مهره پایینی است. شایعترین محل بروز آن، محل اتصال مهره های کمری به خاجی است، یعنی معمولاً مهره پنجم کمری روی مهره اول خاجی یا ساکروم به سمت جلو سر میخورد. اگر این سر خوردن و به جلو آمدن مهره شدید باشد کانال نخاعی تنگ شده و به ریشه های عصبی فشار  وارد میشود که این خود موجب بروز علائم عصبی در بیمار میگردد.

 

 اسپوندیلولیستزی دو نوع عمده دارد:

 سر خوردگی مهره ناشی از پیری (Degenerative spondylolysthesis)

شروع این بیماری با پیر شدن دیسک بین مهره ای است. با افزایش سن دیسک بین مهره ای محتوای آب خود را از دست داده و چروکیده و کوچک میشود. کاهش ارتفاع دیسک موجب  میشود مهره ها به یکدیگر نزدیک تر شوند و این نزدیک شدن مهره ها به هم، فشار بیشتری به مفاصل بین مهره ها وارد میکند. نتیجه آن سائیدگی مفصل بین مهره ای است.

بر اثر این سائیدگی، مفصل و لیگامان هایی که مهره را سرجایش نگه میدارند ضعیف میشوند. این ضعف همراه با مشکلاتی که در دیسک ایجاد شده است موجب سر خوردن مهره بالایی روی مهره پایینی میشود. سر خوردن مهره موجب تنگ شدن کانال نخاعی و تنگ شدن محلی است که از آنجا ریشه های عصبی از بین دو مهره خارج میشوند. این عارضه در خانم ها و در سنین بالای 50 سال بیشتر است.

 

 

 سر خوردگی اسپوندیلولیتیک (Spondylolytic spondylolysthesis)

قسمتی از مهره به نام قسمت بین مفصلی (Pars interarticularis) شکسته میشود. این شکستگی معمولاً در زمان نوجوانی ایجاد شده ولی فرد متوجه آن نمیشود. سپس در سنین بالاتر که دیسک بین مهره ای کم کم محتوای آب خود را از دست داده و چروکیده میشود فشار بیشتری به این قسمت وارد شده و موجب میشود کاملاً از هم باز شود که نتیجه آن سر خوردن مهره است.

 

این عارضه بیشتر در مردان میانسال دیده میشود. چون در این نوع سر خوردگی، فقط قسمت تنه مهره به جلو سر میخورد و قسمت های پشتی مهره سر جایشان باقی میمانند. محلی که از آنجا ریشه های عصبی از بین دو مهره خارج میشوند تنگ نشده و عصب تحت فشار قرار نمیگیرد.

 

علائم اسپوندیلولیستزی یا سرخوردن مهره چیست؟

 در نوع اول که ناشی از پیری است بیمار دچار کمردرد است و علائم ناشی از فشار روی ریشه عصبی مانند درد در باسن و اندام تحتانی، احساس گزگز و بیحسی در اندام تحتانی و ضعف در پاها دارد. در این بیماران خم شدن به جلو و نشستن موجب کاهش علائم عصبی میشود چون فضایی که ریشه عصبی از آن خارج میشود را بازتر کرده و فشار روی عصب کاهش میابد. مهم ترین شکایت بیمار در اسپوندیلولیستزی نوع دوم کمردرد است که گاهی به اندام تحتانی انتشار میابد.

 

فرق اسپوندیلولیزیس با اسپوندیلولیستزیس چیست؟

اسپوندیلولیزیس (Spondylolysis)

اسپوندیلولیزیس یک نقص استخوانی در مهره (قسمت ایسم مهره یا Isthmus) است که مربوط به عقب مهره در ناحیه ای بین پدیکول و لامینا یعنی پارس اینترآرتیکولاریس  (Pars Interarticularis) ایجاد می گردد.

 اجزای یک مهره در تصویر زیر نشان داده شده است:

 

 

اسپوندیلولیزیس یک عیب مهره ای یک طرفه بدون لغزش است (برخلاف اسپوندیلولیستزیس که همان لغزش مهره است). اسپوندیلولیزیس بیشتر در مهره های کمری و در مهره پنجم کمر دیده می شود.

تصاویر ذیل اسپوندیلولیزیس (نقص ایسم مهره) و اسپوندیلولیستزیس (لغزش مهره) را نشان می دهد:

 

  

اسپوندیلولیزیس اگر دوطرفه و بدون لغزش مهره باشد به آن Pre Spondylolisthesis می گویند.

 

مهمترین علل اسپوندیلولیزیس عبارتنداز:

1-عوامل مادرزادی

2-شکستگی

3-فعالیت های تکراری(بویزه در ورزشکاران)

 

اسپوندیلولیزیس در تصاویر رادیوگرافی نمای مایل (Oblique) دیده می شود ولی در نمای جانبی (Lateral) مشاهده نمی گردد.

اسپوندیلولیستزیس (Spondylolisthesis)

در اسپوندیلولیستزیس یا لغزش مهره، بخشی از مهره بالایی یا تمام قسمت آن مهره روی مهره پایینی لیز می خورد. شایع ترین حالت لیزخوردگی، حرکت مهره پنجم کمر (L5) بر روی مهره خاجی یا ساکروم (S1) است.

 تصویر زیر:

 

 

عواملی چون فشار شدید، شکستگی ها، تومورها، برخی از عوامل مادرزادی و یا تغییرات تخریبی در ناحیه مفاصل پشتی مهره ها (مفاصل فاست) می توانند باعث بروز این حالت شوند.

اسپوندیلولیستزیس ممکن است به علت اختلال یا ضایعاتی در نواحی لامینا، پدیکول، مفاصل فاست و پارس اینترآرتیکولاریس مهره های ستون فقرات ایجاد شود.