آناتومی
مفصل زانو تركيبي از 4 استخوان تی بیا، فمور، پتلا و فیبولا می باشد که به وسیله عضلات، تاندون ها و لیگامان های اطراف، احاطه می شود. بخش های انتهایی استخوان فمور را کندیل و سطوح فوقانی استخوان تی بیا را پلاتو می نامند. كنديل های فمور و پلاتو تی بیا توسط بافت غضروفي مفصل پوشيده ميشود كه از انتهاي استخوان محافظت مينمايد. منيسك مابين اين استخوانها قرار دارد. منيسك بافت نرمی است که به عنوان جاذب ضربه و شوك عمل كرده و به پايداري زانو كمك مينمايد. منيسك براساس محل قرار گيري در زانو (داخلی یا خارجی) نامگذاري ميشود.
اگرچه لیگامان های متعددي در درون و اطراف زانو قرار دارند اما استخوان فمور و تي بيا اساسا توسط ۴ لیگامان به يكديگر متصل می شوند. اين لیگامان ها عبارتند از (ACL)، (PCL)، (MCL) و (LCL).
ACL در مركز مفصل زانو قرار گرفته و حركت به جلوي استخوان تی بیا نسبت به استخوان فمور را محدود ميكند.
PCL در مركز مفصل زانو قرار گرفته و حركت به عقب استخوان تی بیا نسبت به استخوان فمور را محدود ميكند.
MCL در سمت داخلي زانو قرار داشته و از قرار گرفتن پا در حالت ضربدری جلوگیری می کند.
LCL در سمت خارجي زانو قرار داشته و از قرار گرفتن پا در حالت پرانتزی جلوگیری می کند.
عضلات چهار سر ران، گروهي از عضلات ميباشند كه به واسطه يك تاندون به استخوان پتلا متصل ميشوند. اين عضلات به عنوان باز كننده مفصل زانو عمل مينمايد. عضلات همسترينگ گروهي از عضلات ميباشند كه به استخوان تی بیا و استخوان فیبولا متصل ميشوند. اين عضلات به عنوان خم كننده مفصل زانو عمل مينمايد.
شناخت بیماری ها و بیماران کاندید جراحی
مفصل زانو ممكن است در نتيجه ضربه و یا استفاده مكرر آسيب ببيند. ضرباتی که باعث پیچ خوردگی مفصل زانو می شود ميتواند به پارگي منيسك يا لیگامان ها منجر شود. ورزشكاراني كه نيازمند انجام تغيير ناگهاني جهت (مانند بسكتبال يا فوتبال)، يا پريدن (مانند بسكتبال يا والیبال) هستند نيز در معرض خطر صدمات زانو ميباشند. همچنین با افزايش سن، انعطافپذيري بدن كم شده و اين امر در ارتباط با مفصل زانو، منيسكها و لیگامان های نگهدارنده مفصل زانو نيز رخ ميدهد. فرسودگي و استهلاك طبيعي مفصل زانو در طول زمان افزايش مييابد كه ميتواند به بروز پارگي منيسك يا آسيب غضروف مفصلي منجر شود.
پارگي لیگامان ها
1) پارگي رباط صليبي قدامي (ACL)
- پارگي ACL چيست؟
درصورت پاره شدن اين لیگامان، مفصل زانو ممكن است ناپايدار گردد.
- علل پارگي ACL چيست؟
پارگي ACL معمولا ناشي از آسيب ورزشي است. اكثر پارگيهاي ACL در صدمات "غيرتماسي" رخ ميدهد. اين امر ميتواند ناشي از تغيير ناگهاني در جهت، سُر خوردن يا گير كردن ميخ كفش به چمن در بازی فوتبال رخ دهد. وارد آمدن ضربه به بيرون مفصل زانو (مانند آنچه حين تكل در فوتبال اتفاق ميافتد) نيز علت معمول ديگر آن است. پارگيهاي ACL ميتواند به دليل ضربات وارده به مفصل زانو (شامل حوادث حين اسكي) نيز رخ دهد.
- علايم پارگی ACL چيست؟
بيماراني كه به تازگي دچار پارگي ACL شدهاند، از درد، تورم و عدم توانايي بر اعمال وزن به ساق پا شكايت دارند. تورم مانع صاف كردن يا خم نمودن مفصل زانو ميشود. به دليل فروكش كردن درد و تورم طي چند هفته، بسياري از بيماران تصور ميكنند كه زانوي آنها بهبود پیدا کرده است . به دليل جدا شدن لیگامان از استخوان، التيام آن رخ نميدهد و به ناپايداري مفصل زانو منجر ميگردد. بيماران مبتلا به پارگي قديمي ACL، از "پيچخوردگي" و "خالي شدن" مكرر زانو شكايت دارند. اين امر عموما با حركاتي رخ ميدهد كه نيازمند تغيير ناگهاني جهت (مثلا هنگام انجام ورزشهايي مانند بسكتبال يا فوتبال) رخ ميدهد.
- تشخيص پارگي ACL چگونه است؟
تشخيص پارگي اخير ACL با معاينه بالینی دشوار است. مفصل زانو متورم و دردناك است و اغلب جراح نميتواند معاينه كامل زانو را انجام دهد. در حین معاينه، جراح به زانو فشار وارد مينمايد تا وجود تورم درون مفصل زانو را شناسايي نمايد. سپس جراح سعي ميكند استخوان تی بیا را به جلو بلغزاند. درصورت عدم مقاومت در برابر اين حركت، ACL آسيب ديده است. در پارگيهاي مزمن، جراح سعي مينمايد كه با خم نمودن و پيچاندن همزمان مفصل زانو، آنرا دچار دررفتگي نسبي نمايد. اگر زانو بطور نسبي دچار دررفتگي شود، ACL پاره است. در عكس اشعه X، تورم داخل مفصلي ديده ميشود و در موارد نادر، شكستگي-جداشدگي استخواني كه همراه پارگي ACL است، قابل مشاهده است. با اين وجود، اين تصاوير معمولا طبيعي هستند. براي ارزيابي ACL و ساير ساختارهاي داخل مفصل زانو، MRI انجام ميشود. معمولا ACL به خوبي در MRI ديده ميشود و پارگيها قابل شناسايي ميباشند. ACL معمولا از طرف استخوان فمور جدا ميشود. ساير آسيبهاي شايع همراه با پارگي ACL عبارتند از: پارگي منيسكها، پارگي MCL ،LCL و كوفتگيهاي استخواني.
- درمان پارگی ACL چیست ؟
غيرجراحي
در بيماران جوان و فعال، ترمیم و باز سازی ACL به وسیله جراحی توصيه ميشود. روند طبيعي پارگي ACL بطور گسترده بررسي شده و معلوم شده كه در صورت عدم بازسازي، التهاب مفصلي زانو رخ ميدهد. در بيماران مسن، غير ورزشكار يا افراد مبتلا به آرتريت، فيزيوتراپي و آتلبندي توصيه ميشود. در ضايعات اخير، جراح داروهاي ضدالتهاب، عصای زيربغل و فيزيوتراپي را تجويز مينمايد. برطرف شدن التهاب داخل مفصل زانو قبل از جراحي، ضروري است. زانوهاي ملتهب كه تحت جراحي ACL قرار گرفته اند بعد از عمل، با احتمال بيشتري دچار كاهش قابليت حركتي ميشوند. بنابراين جراح معمولا قبل از انجام عمل جراحي جهت فروكش كردن تورم زانو و بازگشت ميزان حركت به حدی نزديك به حالت طبيعي، صبر مينمايد.
جراحي
بازسازي و ترمیم ACL توسط عمل جراحی در بيماران فعال توصيه ميشود. عموما بازسازي با استفاده از دستگاه آرتروسكوپ و روش کم تهاجمی انجام ميشود. بافت پيوندي از عضله چهارسر ران، همسترينگ، تاندون پتلا خود بيمار يا جسد گرفته ميشود. نوع بافت پيوندي در هر بيمار و بسته به نظر جراح، متفاوت است. زماني كه بافت پيوندي جدا شد، جراح تونلي را از استخوان تیبیا به داخل مفصل زانو دريل ميكند. تونل دوم در استخوان فمور دريل ميشود و بافت پيوندي به داخل هر دو تونل وارد ميشود و در محل خود محكم ميگردد. پس از عمل جراحی، فيزيوتراپي براي كسب مجدد توان حركت، شروع ميشود. اكثر ورزشكاران حدود 6 ماه بعد از جراحي، به ورزش برميگردند.
2) پارگی رباط صليبي خلفي (PCL)
- پارگي PCL چيست؟
پارگي این لیگامان ميتواند به ناپايداري زانو منجر شود.
- علل پارگي PCL چيست؟
پارگي PCL معمولا در نتيجه ضربه، مانند سقوط بر روي زانو رخ ميدهد. حوادث رانندگی كه در آن زانو به داشبورد برخورد ميكند و استخوان تی بیا در اثر ضربه به عقب برود، علت شايع ديگري است.
- علايم پارگي PCL چيست؟
بيماراني كه به تازگي دچار پارگي PCL شدهاند از درد، تورم و عدم توانايي بر اعمال وزن به استخوان ساق پا شكايت دارند. تورم مانع صاف كردن يا خم نمودن زانو ميشود. به دليل فروكش كردن درد و تورم طي چند هفته، بسياري از بيماران تصور ميكنند كه زانوي آنها بهبود پیدا کرده است. به دليل جدا شدن لیگامان از استخوان، التيام آن رخ نميدهد و به ناپايداري مفصل زانو منجر ميگردد. بيماران مبتلا به پارگي قديمي PCL، از "پيچخوردگي" و "خالي شدن" مكرر زانو شكايت دارند. اين امر عموما در اثر انجام دادن حركات ورزشي رخ ميدهد. برخي بيماران دچار درد جلوي زانو (زير استخوان پتلا) ميشوند. اين امر به دليل افزايش فشار مفصل زانو در بيماران مبتلا به پارگي PCL است. بسياري از بيماران مبتلا به پارگي PCL فاقد علامتند.
- تشخيص پارگي PCL چگونه است؟
تشخيص پارگي اخير PCL با انجام معاينه بالینی دشوار است. مفصل زانو متورم و دردناك شده و اغلب جراح نميتواند معاينه كامل مفصل زانو را انجام دهد. در معاينه بالینی، جراح به مفصل زانو فشار وارد مينمايد تا وجود تورم درون مفصل زانو را شناسايي نمايد. جراح به دنبال فرورفتگي زانو ميگردد و سپس سعي ميكند درحالي كه زانو تا 90 درجه خم شده، استخوان تی بیا را به عقب بلغزاند. درصورت عدم مقاومت دربرابر اين حركت، PCL آسيب ديده است. در پارگيهاي مزمن، جراح سعي مينمايد كه استخوان تی بیا را به عقب بلغزاند. در عكس اشعه X، تورم داخل مفصلي ديده ميشود و در موارد نادر، شكستگي-جداشدگي استخواني كه همراه برخي پارگيهاي PCL است، قابل مشاهده ميباشد. درصورت وجود شكستگي، جراحي فوري براي ترميم شكستگي و لیگامان بايد مد نظر قرار گيرد. جهت ارزيابي PCL و ساير ساختارهاي داخل مفصل زانو، MRI انجام ميشود. معمولا PCL به خوبي در MRI ديده ميشود و پارگيها قابل شناسايي ميباشند.
- درمان پارگي PCL چگونه است؟
غيرجراحي
در بيماران بدون آسيب استخواني، فيزيوتراپي جهت بازيابي حركت و قدرت انجام ميشود. اگر علايم باقی بماند، بازسازي و ترمیم PCL بايد مدنظر قرار گيرد. براي حفظ ثبات زانو در حين انجام فعاليتهاي ورزشي، ممكن است يك آتل تجويز گردد.
جراحي
بيماران مبتلا به شكستگي و جداشدگي PCL بايد تحت ترميم قرار گيرند. برشي در پشت زانو ايجاد ميشود و يك پيچ و واشر براي نگهداري تكه جداشده در محل اصلي بكار برده ميشود. در پارگيهاي علامتدار بدون درگيري استخواني، بازسازي و ترمیم PCL انجام ميشود. بافت پيوندي معمولا از لیگامان آشيل تهيه ميشود. جراح تونلي را در استخوان تی بیا و به داخل مفصل زانو دريل ميكند. تونل دوم در استخوان فمور دريل ميشود و بافت پيوندي به داخل هر دو تونل وارد ميشود و در محل خود محكم ميگردد. پس از عمل جراحی، فيزيوتراپي براي كسب مجدد توان حركت شروع ميشود. اكثر ورزشكاران حدود 6 ماه بعد از جراحي، به ورزش برميگردند.
3) رباط كولترال داخلي (MCL)
- پارگي MCL چيست؟
آسیب MCL سه درجه دارد. در آسیب درجه 1، لیگامان كشيده ميشود. در آسیب درجه 2، برخي از رشتههای لیگامان پاره ميشود و در آسیب درجه 3، تمام رشتههای لیگامان پاره ميشوند.
- علل پارگي MCL چيست؟
آسيبهاي پيچشي يا ضربه مستقيم به خارج مفصل زانو ميتواند به آسيب MCL منجر گردد. مثال شايعي از اين امر، اعمال تكل در فوتبال است كه در آن شانه فرد تكل رونده با خارج زانوي فرد داراي توپ برخورد كرده و آنرا به سمت داخل خم ميكند.
- علايم پارگي MCL چيست؟
بيمار از درد و تورم سمت داخلي مفصل زانو شكايت دارد. حركت دادن مفصل زانو موجب بروز درد ميشود و بيمار معمولا قادر به تحمل وزن روي مفصل زانو نيست. گاهي در زمان بروز آسيب، صداي "pop" شنيده يا حس ميگردد.
- تشخيص پارگي MCL چگونه است؟
جراح در حین انجام معاينه بالینی، بر روي لیگامان فشار وارد مينمايد تا بروز درد را بررسي كند. اعمال فشار در سمت خارج مفصل زانو به بروز درد در سمت داخل و در آسیب هاي درجه 2 و 3، به جدايي خفيف استخوانها منجر ميشود. عكس اشعه X معمولا طبيعي است ولي ممكن است شكستگي، جداشگي در محل اتصال MCL ديده شود. براي تاييد تشخيص و بررسي ساير آسيبهاي زانو مانند پارگي ACL و منيسك، MRI انجام ميشود.
- درمان پارگي MCL چگونه است؟
غيرجراحي
تقريبا تمام پارگيهاي MCL را ميتوان به روش غيرجراحي درمان نمود. جراح، فيزيوتراپي و داروهاي ضدالتهاب و آتل (براي حمايت از زانو) را تجويز ميكند. آتل به طور معمول براي مدت 6 الی 8 هفته استفاده ميگردد. در اولين ماه، محدوده حركتي زانو محدود ميگردد.
جراحي
درصورت همراهي پارگي MCL با آسيب ساير لیگامان های مفصل زانو يا درصورت عدم ترميم خودبخودي، جراح، انجام جراحي را توصيه ميكند. براي پارگيهاي نيازمند جراحي كه به تازگی رخ داده است، جراح MCL را ترميم ميكند. در پارگيهاي مزمن كه مفصل زانو ناپايدار بماند، لیگامان را ميتوان محكم نموده يا با استفاده از بافت پيوندي، بازسازي و ترمیم نمود.
4) رباط كولترال خارجي (LCL)
- پارگي LCL چيست؟
آسیب LCL سه درجه دارد. در آسیب درجه 1، لیگامان كشيده ميشود. در آسیب درجه 2، برخي از رشتههای لیگامان پاره ميشود و در آسیب درجه 3، تمام رشتههای لیگامان پاره ميشوند. گوشه خلفی (PLC) ، نامي براي گروهي لیگامان شامل LCL است كه قسمت خارجي پشت زانو را حفظ ميكند. آسيبهاي LCL شايع بوده ومعمولا پارگي PLC شناسايي ميشود.
- علل پارگي LCL چيست؟
آسيبهاي پيچاننده يا ضربه مستقيم به سمت داخل زانو منجر به آسيب ديدن LCL و PLC ميشود.
- علايم پارگي LCL چيست؟
بيمار از درد و تورم سمت خارجي زانو شكايت دارد. حركت دادن مفصل زانو موجب بروز درد ميشود و بيمار معمولا قادر به تحمل وزن روي مفصل زانو نيست. گاهي در زمان بروز آسيب، صداي "pop" شنيده يا حس ميگردد.
- تشخيص پارگي LCL چگونه است؟
جراح در حین انجام معاينه بالینی، بر روي لیگامان فشار وارد مينمايد تا بروز درد را بررسي كند. اعمال فشار در سمت داخل زانو به بروز درد در سمت خارج و در پارگيهاي درجه 2 و 3، به جدايي خفيف استخوانها منجر ميشود. اگر جراح ساق پا را بالا نگه دارد، حفرهاي در زانو ظاهر ميشود. عكس اشعه X معمولا طبيعي است ولي ممكن است شكستگي-جداشگي در محل اتصال LCL ديده شود. براي تاييد تشخيص و بررسي ساير آسيبهاي زانو مانند پارگي ACL و منيسك، MRI انجام ميشود.
- درمان پارگي LCL چگونه است؟
غيرجراحي
پارگيهاي نسبي LCL و را ميتوان به روش غيرجراحي درمان نمود. زانو بايد بصورت صاف و به مدت 3 هفته داخل آتل قرار گرفته و تحمل وزن روی مفصل زانو محدود گردد. فيزيوتراپي بعد از بيحركتي اوليه شروع ميشود و جراح، آتلي را تجويز ميكند كه زانو را به سمت داخل هل دهد. اين كار تنش را از سمت خارج زانو برداشته و امكان ترميم را ميسر مينمايد.
جراحي
درصورت پارگي كامل LCL يا PLC يا همراهي با آسيب ساير لیگامان های زانو، جراح، انجام جراحي ترمیم و بازسازی را توصيه ميكند. براي پارگيهاي نيازمند جراحي كه به تازگی رخ داده اند، جراح لیگامان ها را به وسیله انجام عمل جراحی ترميم ميكند. در پارگيهاي مزمن كه مفصل زانو ناپايدار مانده، لیگامان را ميتوان محكم نموده يا با استفاده از بافت پيوندي، بازسازي و ترمیم نمود.
5) پارگی تاندون چهارسر ران
- پارگي تاندون چهارسر ران چيست؟
پارگی این تاندون معمولا از بالاي استخوان پتلا است.
- علل پارگي تاندون چهارسر ران چيست؟
وارد آمدن ضربه مستقيم به جلوي مفصل زانو، دليل شايعي برای پارگی این تاندون می باشد.
- علايم پارگي تاندون چهارسر ران چيست؟
این بيماران صدای "pop" را در مفصل زانوی خود احساس كرده و بدنبال آن، درد آنی، تورم و عدم توانايي در صاف كردن مفصل زانو رخ ميدهد. بيماران در بلندكردن ساق پا از زمين مشكل داشته و قادر به راهرفتن نميباشند.
- تشخيص پارگي تاندون چهار سر ران چگونه است؟
در حین انجام معاينه بالینی بیمار، نقصي در محل اتصال تاندون چهار سر ران به استخوان پتلا لمس ميشود. مفصل متورم است و بيمار قادر به بالابردن ساق پای خود نيست. در عكس اشعه X، استخوان پتلا ممكن است پايينتر از محل طبيعي خود بهنظر برسد. در موارد وجود تورم شديد، وجود بافت نرم قابل توجه يا احتمال وجود ساير آسيبها، MRI انجام ميشود.
- درمان پارگي تاندون چهارسر ران چگونه است؟
غيرجراحي
مگر درموارد وجود حالات طبي ممنوع كننده جراحي، درمان جراحي توصيه ميگردد.
جراحي
جراح برشي در جلوي زانو ايجاد ميكند. تاندون چهارسر ران جابجا شده و انتهاي آن تا رسيدن به بافت سالم، آماده ميشود و بخيه بر روي تاندون اعمال ميگردد. براي پيشبرد ترميم، قسمت بالاي استخوان پتلا تا رسيدن به سطح خونريزي دهنده، بريده ميشود و تونلها بطور عمود بر استخوان پتلا دريل ميشود. بخيهها از اين تونلها عبورداده شده و محكم گره زده ميشوند تا تاندون را دربرابر استخوان نگهدارند. زماني كه تاندون چهار سر ران به استخوان ترميم شد، تمريناتی جهت تقويت تاندون و عضلات آغاز ميشود.
7) پارگي منيسك
- پارگي منيسك چيست؟
منيسك قوامي لاستيكي و ماهيتي جاذب شوك دارد كه بين استخوانهاي مفصل زانو قرار دارد. عملكرد آن هنگام راه رفتن يا دويدن، مانند بالشتك است. دو منيسك در مفصل زانو وجود دارد، منيسك داخلي و منيسك خارجي. منيسك داخلي در سمت داخلي مفصل زانو قرار دارد و منيسك خارجي از سمت خارج مفصل زانو حفاظت مينمايد. پاره شدن يك يا هر دوي اين منيسك ها ممكن است رخ دهد.
- علل پارگي منيسك چيست؟
حركات ناگهاني پيچشي ميتوانند منيسك را بين استخوانهاي مفصل زانو گير بياندازند و موجب پارگي آن شوند. منيسك از بافت همبندي تشكيل شده كه با افزايش سن، شكنندهتر ميشود. اين پارگيها ممكن است بدون وجود هيچ آسيب خاصي در مفصل زانو رخ دهد.
- علايم پارگی منیسک چيست؟
بيماران مبتلا به پارگي منيسك ، از درد، تورم، صداي "تقتق"، قفل شدن يا خالي شدن زانو، شكايت دارند. چون خم كردن زانو، فشار بيشتري به منيسك وارد ميكند، اين بيماران از درد حين چمباتمه زدن و بالا رفتن از پلهها شكايت دارند.
- تشخيص پارگي منيسك چگونه است؟
جراح شرح حال دقيق را اخذ كرده و معاینهاي كامل انجام ميدهد. درحین انجام معاينه بالینی، با اعمال فشار بر منيسك، خم كردن زانو يا خم كردن و پيچاندن مفصل زانو، درد بروز ميكند. عكس اشعه X معمولا طبيعي است اما ممكن است آرتريت يا رسوب كلسيم در منيسك را كه بيانگر پارگي منيسك است نشان دهد. براي تاييد تشخيص، MRI انجام ميشود.
- درمان پارگی منیسک چگونه است؟
غيرجراحي
اگر بتوان پارگي را بدون جراحي ترميم كرد، جراح فيزيوتراپي، داروهاي ضد التهاب و پرهيز از فعاليتهاي موجد درد را تجويز خواهد كرد. براي كمك به تسكين درد، ممكن است تزريق كورتون توصيه شود.
جراحي
جراح برشي در جلوي مفصل زانو ايجاد ميكند. تاندون استخوان پتلا جابجا شده و انتهاي آن تا رسيدن به بافت سالم، آماده ميشود و بخيه بر روي تاندون اعمال ميگردد. براي پيشبرد ترميم، قسمت بالاي استخوان پتلا تا رسيدن به سطح خونريزيدهنده ، بريده ميشود و تونلها بطور عمود بر استخوان پتلا دريل ميشود. بخيهها از اين تونلها عبورداده شده و محكم گره زده ميشوند تا تاندون را دربرابر استخوان نگهدارند. زماني كه تاندون به استخوان ترميم شد، تمرينات تقويت كننده تاندون و عضلات آغاز ميشود.
چون منبع تامين خون منيسك بسيار محدود است (فقط يكسوم خارجي آن حاوي عروق خوني است)، ظرفيت كمي براي بهبود خودبخود دارد. در ورزشكاران، بیمارانی با داشتن علايم پايدار مانند قفل شذن مفصل زانو يا بیماران مبتلا به پارگيهاي بزرگ همراه با جابجایی، جراحي جهت ترمیم منيسك آسیب دیده توصيه ميشود. جراحي بصورت آرتروسكوپي انجام ميشود و جراح درصورت امكان، منيسك آسیب دیده را ترميم مينمايد. بعد از عمل، فيزيوتراپي انجام ميشود تا قدرت و محدوده حركت مفصل زانو بازيابي شود.